HH'nin 'tatlı' iki yıl süresince düşünülüyor...

Başkan Hakainde Hichilema, genellikle "HH" veya "Bally" olarak bilinir ve kısa bir süre içinde, ofiste geçirdiği iki yıl boyunca birçok Zambiyalının beklentilerini karşıladığı söylenebilir. Bu, Patriotic Front (PF) yönetiminden devralınmış kırık bir ekonomi ve kamu güveninden yoksun topal bir yürütme arka planına karşı gerçekleşti.

PF yönetimi altında, Zambiya'nın ekonomik büyümesi, on yıl önceki ortalama yüzde altıdan -2.8'e düşmüştü. Ülke, 2021 yılında yüzde 22'ye çıkan kaçış hızına sahipti. Ayrıca, döviz kuru Temmuz 2021'e gelindiğinde 1 ABD Doları için K22'ye kadar kötüleşmişti. Finans sektörü, yüksek kredi faiz oranları ve sıkı likidite nedeniyle bireylerin ve işletmelerin finansmana erişmesini maliyetli hale getiren bir sıkışıklık içindeydi. Mali yönetim aşırı ölçüde yetersizdi ve kötü kaynak tahsisi ve dikkatsiz borçlanma ile karakterize ediliyordu, bu da borç hizmeti maliyetini artırarak borç ödemelerine neden oluyordu. 2020'de, Zambiya, COVID-19 salgınının başlangıcından bu yana tahmini 17.3 milyar dolarlık yabancı borcunda temerrüde düşen Afrika'daki ilk ülke oldu.
Bay Hichilema, 2023 Mayıs'ında Associated France Press (AFP) ile yaptığı bir röportajda PF rejimi tarafından üstlenilen büyük borcun, "insanların boyunlarına, kaburgalarına ve bacaklarına dolanmış bir yılan gibi" olduğunu söyledi.

Bu ve birçok başka faktör, yatırımcı güveninin Zambiya ekonomisinde azalmasına yol açtı. Ancak, 24 Ağustos 2021'de Başkan olarak göreve başladığından bu yana Bay Hichilema'nın yönetimi, yorgun Zambiya gemisini yavaşça ama kesin bir şekilde döndürmeye başladı. İki yıl içinde hükümet, yatırımcı güvenini geri kazandı ve Zambiya'nın herkes için daha iyi bir yer haline gelmeye başladığını görüyoruz. Zengin veya fakir olsun, birçok vatandaş şimdi sosyal yaşamın ve ekonominin birçok sektöründe daha iyi bir çevreyi tanıklık edebilir.

Son iki yıl içinde Bay Hichilema ve Birleşik Ulusal Kalkınma Partisi (UPND) altındaki yeni şafak yönetimi neredeyse tüm seçim vaatlerini yerine getirdi.
Özellikle, yeni şafak yönetimi, ekonomiyi stabilize etmeyi, onarmayı ve canlandırmayı amaçlayan sosyo-ekonomik müdahalelerin uygulanmasına öncelik verdi. Bu müdahaleler, kamu kaynaklarını korumak için artırılmış şeffaflık ve hesap verebilirlik aracılığıyla mali disiplini içeriyor ve Zambiya halkına bir ölçüde alçakgönüllülük, açıklık ve özenle hizmet veriyor.

Aşağıda, Yeni Şafak hükümeti tarafından elde edilen bazı somut başarıları öne çıkarıyoruz:

1.    BORÇ YENİDEN YAPILANDIRMA Başkan Hichilema döneminde elde edilen önemli kilometre taşlarından biri borç yeniden yapılandırmadır. Bu, ülkenin ekonomisine bir nefes aldırmak amacıyla gerçekleşti. 22 Haziran 2023 tarihinde Paris'te, Zambia resmi alacaklıları ile Zambia'nın gergin finanslarını hafifletmek için kapsamlı bir borç işlemi üzerinde anlaşmaya vardı. Zambia, borcunu yeniden yapılandırmak için Paris ve Pekin tarafından eşbaşkanlık yapılan G20 mekanizması aracılığıyla yardım talep etmişti, ancak uygulama yavaş ilerledi. Anlaşma sağlandığında Paris'te bulunan Başkan Hichilema, Facebook gönderisinde bu anının Zambia tarihi için önemli bir kilometre taşı olduğunu söyledi. Uluslararası Para Fonu (IMF) Genel Direktörü Kristalina Georgieva, Zambia'yı borç anlaşması nedeniyle tebrik etti. "Bugün, borç yeniden yapılandırmayı hızlı ve etkili hale getiren büyük bir kutlama vakası olarak gördüğümüz Zambia hakkında konuşacağız, ve bunu tanımak istiyorum," dedi. Zambia'nın kamusal sektör alacaklıları, kendilerine olan 6.8 milyar dolarlık borcun yeniden planlamasını yapmaları beklenen özel sektör alacaklıları dahil toplamda 6.3 milyar dolarlık yeniden planlama üzerinde anlaştılar. Anlaşma, Zambia'nın borcunun 20 yıldan fazla bir süre boyunca yeniden planlanmasını öngörüyor ve sadece faiz ödemelerinin yapıldığı üç yıllık bir ferahlama dönemini içeriyor. Bu resmi alacaklılarla yapılan yeniden yapılandırma anlaşması, Zambia'nın 2022 Ağustos'unda onaylanan 1.3 milyar dolarlık bir paketin bir parçası olarak Uluslararası Para Fonu'ndan başka 188 milyon dolarlık bir taksit almasının yolunu açıyor. Reuters Haber Ajansı'na göre, Zambia, gelişmekte olan bir dünya borç krizi içinde sıkışmış ülkelere yardımı düzenlemeyi amaçlayan G20 ülkeleri tarafından desteklenen borç yeniden yapılandırma çerçevesi için bir deneme vakası olarak görülüyor. 27 Haziran 2023 tarihinde Devlet Sarayı'nda konuşan Bay Hichilema, borç anlaşmasına varılmasını sağlayan borç yeniden yapılandırma sürecinde oynadığı rol için Dünya Bankası'nı övdü. Geçen hafta Lusaka'da, Paris'teki toplantının eşbaşkanı olarak rol oynayan Çin'e de teşekkür etti.
2.    NAPSA KISMİ ÇEKİLMESİ Başkan Hichilema, 17 Nisan 2023 Pazartesi günü Ulusal Emeklilik Fonu (NAPSA) Değişiklik Yasası'nı imzaladı. Bu yasa, fon üyelerinin katkılarının %20'sini kısmen çekmelerine izin verdi. Bu, birçok vatandaşın paralarını gelir üreten girişimlere yatırmasına yardımcı oldu; geçmişte birçok kişi emekli maaşlarına erişmeden önce ölüyordu. Bu yasayı imzalamak, Başkanın 2021 Genel Seçimlerinde verdiği önemli seçim vaatlerinden birinin yerine getirilmesini işaret ediyor. Resmi Facebook sayfasında geçen hafta yayınlanan bir güncellemeye göre, NAPSA, otoritenin 385,984 üyesi tarafından erişilen toplam K8.5 milyar ödediğini açıkladı. Bu, K1.4 milyarın üzerinde ödeme yapılan 57,175 kadını içeriyordu.
3.    SUÇSUZ VE HERŞEYİN İÇİNE SİNEN YOLSUZLUĞA KARŞI ACIMASIZ VE HERŞEYİN KAPLAYAN SAVAŞ Hükümet, suçsuz ve suçlu tüm yolsuzluk davalarının yargılanmasını içeren acımasız ve herşeyi içine alan bir yolsuzlukla mücadele yürüttü. Bu kampanya, hukuk mahkemelerinde geçmiş ve mevcut yolsuzluk davalarının takibini içeriyordu. Üst düzey hükümet yetkilileri ve UPND altındaki yönetici parti yetkilileri yolsuzluğa karşı mücadelede affedilmediler. Artık hukukun üstünlüğü gerçekten uygulanıyor, geçmişte kutsal ineklerin olduğu dönemler gibi değil. UPND Manifestosu'na göre, hükümet israfı, yolsuzluğu ortadan kaldırmayı ve yönetimi güçlendirmeyi vaat etti. UPND, ayrıca iyi yönetişim, hükümetin diğer kollarıyla güçlerin ayrılması ve tüm vatandaşların yasa önünde eşit olduğunu sağlama sözü verdi. Bu sözler yerine getiriliyor.
4.    ÜCRETSİZ EĞİTİMİN YENİDEN BAŞLATILMASI Başkan Hichilema, kampanya vaadi olarak tüm devlet okullarında erken çocukluk döneminden ortaokul seviyesine kadar ücretsiz eğitimi yeniden başlatma sözünü yerine getirdi. Bu büyük adım, maddi durumları ne olursa olsun çocukların eğitim almasını ve muhtemelen daha iyi bir geleceğe sahip olmalarını mümkün kıldı. Eğitim Bakanı Douglas Siakalima, geçen hafta New Dawn hükümetinin ücretsiz eğitim politikasının ülkedeki okula giden çocuk sayısında astronomik bir artışa neden olduğunu açıkladı. Ülke genelinde yaklaşık on milyon çocuk şu anda eğitim alıyor. Okullar, birçok öğrencinin, özellikle eğitimlerini bırakanlarının şimdi okula geri döndüğü bir durumda olduğundan yetersiz sınıf alanları ve sıralarla karşı karşıya. Bu, yerel halka sıralar ve farklı okullara inşaat malzemeleri tedarik etme konusunda artan iş fırsatları getirdi.
5.    DAHA FAZLA ÖĞRETMEN VE SAĞLIK ÇALIŞANININ İŞE ALINMASI 2022'de Hükümet, ülkenin tarihinde eşi benzeri görülmemiş 30,496 öğretmen ve 11,276 sağlık çalışanını işe aldı. Bu, iş yaratma ve Zambiyalılara kaliteli eğitim ve sağlık hizmeti sunma sözünü yerine getirdi.
6.    KAMU MEKANLARINDA KADROLAŞMANIN SONA ERMESİ Hichilema'nın yönetimi, birçok kamu mekanında yaygın olan sorunlu kadrolaşmayı sona erdirerek kampanya sözünü yerine getirdi. Kadrolaşma, PF destekçilerinin pazarları, otobüs terminallerini ve diğer kamu mekanlarının işletimini ele geçirmesi nedeniyle geçmişte artan çatışmaların kaynağıydı. Şu anda yerel otoriteler bu tür mekanlardan gelir topluyorlar ve kamusal yerlerde düzen sağlanıyor.
7.    ARTAN SEÇİM BÖLGESİ KALKINMA FONU (CDF) TAHİS Doğal kaynaklardan elde edilen gelirlerden her vatandaşın yararlanmasını sağlamak için, Başkan Hichilema'nın yönetimi Seçim Bölgesi Kalkınma Fonu (CDF) tahsisini büyük ölçüde artırdı. 2021'de CDF, seçim bölgesi başına 1.6 milyon Kwacha olarak belirlenmişti ve geçen yıl 25.7 milyon Kwacha'ya yükseltilmişti. Bu yıl (2023), CDF, seçim bölgesi başına 28.3 milyon Kwacha olarak daha da artırıldı. Bu fon altında ülke genelinde okullar, pazarlar ve sağlık merkezleri gibi çeşitli projeler inşa ediliyor. UPND Manifestosu'na göre, iktidardaki parti gençler ve kadınlar için özellikle kaliteli işler yaratmayı ve yoksulluğu ve eşitsizliği ortadan kaldırmayı vaat etti. Bu hedef CDF altında zaten gerçekleştirildi.
8.    İDAM VE SUÇSUZ YERİNE GETİRİLMESİ VE SUÇSUZLAMA SONA ERDİRİLMESİ 23 Aralık 2022'de Başkan Hichilema, İdam Ceza Kanunu (Değişiklik) Tasarısı numarası 25'i yasaklayan ve Cumhurbaşkanına karşı suçsuz yerine getirmeyi yasaklayan bir yasayı imzaladı. Geçmişte Zambia'nın idam cezasını ve Cumhurbaşkanına karşı suçsuzlamayı kaldırması için hem yerel hem de uluslararası düzeyde büyük bir kamuoyu olmuştu.
9.    MİLLİ BİRLİK VE DENGELİ ATAMALAR İki yıllık görev süresi boyunca Devlet Başkanı, ülkenin "Bir Zambia Bir Millet" söylemine uygun olarak sosyal ve ekonomik kalkınmayı teşvik etmede önemli bir rol oynamış olan milli birliği getirdi. İlk kabinesi ve diğer atamaları, özellikle vatandaşlar daha önce belirli kabilelere veya bölgelere dayalı olarak atandığında böyle değildi şekilde bölgesel olarak dengeliydi. Bu ulusal düzeydeki jest, kamu ve özel sektörün insanları kabilenin veya herhangi bir bağlılığın ötesinde liyakate dayalı olarak işe almasını da teşvik etti. UPND Manifestosu'na göre, iktidardaki parti tüm Zambiyalıları birleştirerek ve ülkenin çeşitliliğini benimseyerek kabile bölünmelerini ortadan kaldırmayı vaat etti.
10, ELEKTRİK KESİNTİLERİNİN SONA ERMESİ Başkan Hachilema'nın yönetimi, ülkenin geçmişte deneyimlediği elektrik kesintilerine son verdi. Hükümet, ZESCO'nun enerji kesintilerini daha iyi tesis yönetimi, artan yatırım ve ülkenin enerji portföyünü çeşitlendirme yoluyla ortadan kaldırma sözü verdi. Nisan 2023'te Enerji Düzenleme Kurulu (ERB), düşük gelirli ev kullanıcıları için elektriğin fiyatını K47'den K40'a düşürdü, böylece yüksek yaşam maliyetini hafifletti ve hükümet politikası gereği enerjiyi tüm Zambiyalılara erişilebilir hale getirme çabasına uygun hale geldi.

11.    ENERJİ SEKTÖRÜNDEKİ REFORMLAR Hükümet, verimliliği ve sürdürülebilirliği artırmayı amaçlayan çeşitli enerji reformları gerçekleştirmiştir. Lusaka merkezli enerji uzmanı Dr. Johnstone Chikwanda, ülkenin daha temiz yakıtların kullanımına geçtiğini, sülfür dizelin sağlık ve çevre açısından iyi olmadığı gerekçesiyle yasaklandığını belirtti. Chikwanda, TAZAMA boru hattının 1.710 km'yi rafine düşük sülfür dizel taşıyan bir hat olarak dönüştürülmesini, maliyet azaltma planının önemli bir kilometre taşı olarak başarılı bir şekilde değerlendirdi.
12.    ÖĞRENCİ YEMEK YARDIMLARININ YENİDEN SAĞLANMASI Tüm devlet üniversitelerinde öğrenci yemek yardımları yeniden sağlanmıştır. Bu, birçok öğrencinin eğitimlerine odaklanmalarına yardımcı olmuştur.
13.    EMEKLİLERİN ÖDENMESİ Tanzania Zambia Railways (TAZARA) gibi çeşitli Hükümet kurumlarında emekliler ya ödeme almışlardır ya da emeklilik ödeneklerinin kendilerine verileceği konusunda güvence almışlardır. Bu, alacaklarını beklemekten yıllarca sonra gerçekleşmiştir.
14.    MEDYA REFORMLARI VE BİLGİ ERİŞİMİ (ATI) KANUNUNUN YÜRÜRLÜĞE KONULMASI Serbest bir medya, küresel olarak demokrasinin temel taşlarından biridir. Yeni Şafak hükümeti altında, demokrasi özellikle vatandaşların şimdi geçmişte olduğu gibi herhangi bir medya platformunda görüşlerini özgürce ifade edebildiği bir şekilde yeniden canlandırılmıştır. Hem kamusal hem de özel medya kuruluşları, kamuoyu dahil muhalefet liderlerinin görüşlerini özgürce ifade etmeleri için bir platform sağlamaktadır. Ayrıca, Başkan Hichilema'nın yönetimi, 20 yıldan fazla bir süre boyunca rafa kaldırılan Bilgi Erişimi (ATI) yasasını yasalaştırma taahhüdünü yinelemiştir. Bu taahhüt ve serbest medya ortamının teşviki, UPND Manifestosu ile uyumludur.
15.    SPOR FİNANSMANININ ARTIRILMASI Sayın Hichilema, hükümetinin sporda evrensel gelişime kararlılığını sürdürdüğü yönündeki açıklamaları nedeniyle spor camiası tarafından sıcak bir şekilde alkışlandı. "Tüm spor disiplinlerini eşit şekilde ele alacağız. Ülkede ikincil spor yok" diyerek kayıtlara geçti. Spor Bakanlığı aracılığıyla federasyonlara verilen mali destek, bu yıl yalnızca yirmi iki (22) federasyonun bölgesel, kıtasal veya uluslararası düzeydeki etkinliklere katılmak üzere ülkeden ayrılmalarına neden oldu. Hükümet, Afrika Kupası ve Dünya Kupası futbol eleme maçları için her oyun için oyuncu başına 5.000 dolar olan erkek ve kadın milli takımlar arasında eşit ödeme getirdi.
16.    SOKAK SATICILARININ KALDIRILMASI Yeni şafak yönetimi, son zamanlarda ülkedeki belirtilmemiş yerlerden sokak satıcılarını kaldırmayı başardığında yüksek puan aldı. Sokak satışı, özellikle Lusaka'da kolera gibi hastalıkların kaynağı olan Zambia için sorunlu olmuştur. 2018 yılında çıkarılan 2 numaralı Yürürlükteki Mevzuat (SI), sokak satışını yasaklayan ve bir kamu zararı olarak sınıflandıran ve özellikle siyaset nedeniyle önceki hükümet tarafından göz ardı edilen bir yasa olarak beş yıl önce yayınlandı.
Bu nedenle, Lusaka Merkez İş Bölgesi (CBD) dahil sokaklarda düzeni sağlayan bu yasa parçasını uygulayan Başkan Hichilema'nın yönetimine teşekkür edilir.
17.    ZAMBİA'DA 22. COMESA ZİRVESİNİN DÜZENLENMESİ Zambia, Haziran 2023'te Lusaka'da 22. Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) Devlet Başkanları Zirvesi'ni başarıyla düzenledi. Kuruluşun web sitesi, 21 üyeli bir devleti, 583 milyonun üzerinde bir nüfusu, 805 milyar dolarlık bir Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH), 324 milyar dolarlık mal ticaretini içeren küresel ihracat / ithalat ticaretini içeren bir pazar yeri oluşturduğunu gösteriyor. Zirveden çıkan temel sonuçlar, Başkan Hichilema'nın Mısır Devlet Başkanı Abdel Fattah El-Sisi'den COMESA yetkililerinin başkanlığını devralması ve medyanın COMESA programları ve projelerini farkındalık yaratma çabalarını tanıdığı şekildeydi.
18.    HH'NİN EKONOMİK DİPLOMASİSİ VE GETİRİLERİ Başkan Hichilema'nın yurtdışı temasları, dünya genelinde birçok yatırımcının ülkede yatırım yapma isteğini ifade etmesiyle Zambia için meyveler vermeye devam etmektedir. Son zamanlarda, Birleşik Krallık (BK), maden mineralleri ve yenilenebilir enerji alanlarına ve Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelere (KOBİ) yatırım dahil olmak üzere ana ekonomik sektörlere yönlendirilen £3.1 MİLYAR değerinde iki anlaşma imzaladı. Yeşil Büyüme Anlaşması, Zambia'nın yeşil ekonomisine yatırım yapmayı amaçlayarak, Zambia ile BK arasındaki büyüyen ekonomik ortaklığı güçlendirmeyi, iklim değişikliği ile mücadeleyi, her iki ülkede iş ve yeni iş fırsatlarını yaratmayı amaçlamaktadır. Ortak çabaların uzatılması, BK-Zambia Yeşil Anlaşması'nın 2021 yılında imzalandığında yapılan ilk taahhütlerin üzerine inşa edilmektedir.
19.    AVRUPA BİRLİĞİ, ZAMBİA'YA HAZİRAN 2023'TE EKSTRA PARA VERDİ Avrupa Birliği (AB), Zambia'ya bütçe desteği, Kariba Barajı'nın onarımı ve küçük ölçekli çiftçilerin üretimini artırmak için ekstra K2.3 milyar verdi. Artan finansman, 2021-2024 dönemi için "demokratik kar payı" olarak sağlanan Euro 300 milyon (K8.69 milyar) likiden Euro 110 milyon'a eşdeğer olan ve bu öncelikli alanları desteklemek için Zambia'ya sağlanan ek bir destektir.
20.    DÜNYA BANKASI, US$100M KREDİYİ ONAYLADI Dünya Bankası, 2023 yılı Haziran ayında, Zambia'nın doğa tabanlı ekonomisini güçlendirmek ve ülkedeki yeni turizm destinasyonlarında ekonomik fırsatları artırmak için US$100 milyon kredi onayladı. Kredi finansmanı, Liuwa Plains Milli Parkı, Zambezi Nehri'nin kaynağı ve Kasaba Koyu gibi turizm destinasyonlarına katkı sağlayacak olan Yeşil, Dayanıklı ve Dönüşümlü Turizm Geliştirme Projesi'ne bir destek olacaktır.
21,  UKRAYNA - RUSYA BARIŞ MİSYONUNA KATILIM Başkan Hichilema, Haziran 2023'te Güney Afrikalı Başkan Cyril Ramaphosa, Senegal Başkanı Macky Sall, Comoros Başkanı Azali Assoumani ve diğer liderlerin de bulunduğu Ukrayna ve Rusya'ya yönelik Afrika barış girişimi misyonunun bir üyesiydi. Dönüşünde Sayın Hichilema, misyonun amacını açıkladı ve şunları söyledi: "Her iki tarafın argümanlarını duyduk ve savaşı sürdüren görünüşte uzlaşmaz farklılıkları ve sapma anlatılarını takdir ettik. Bu savaşın bir çözümünün Afrika'dan çıkmasını beklemiyoruz, ancak Afrika'nın çözümün bir parçası olması gerekiyor. Bu gezinin amacı, Afrika sesinin sadece duyulmasını değil, aynı zamanda dünya meselelerine katılma hakkımızın olmasını sağlamaktı. Tartışmada yer almalı ve görüşlerimizin yansıtılmasını sağlamalıyız. "Bu misyonu, daha güçlü ve etkili bir Afrika sesinin başlangıcı olarak görüyorum ki bu kıtaya ve dünyaya iyi olacak. Barış ve insancıllık gibi güçlü değerleri getiriyoruz ve bu değerleri hem evde hem de yurtdışında göstermeliyiz." Bu katılım, Başkan'ın uluslararası diplomasi konusundaki artan güvenini ve olgunluğunu gösteriyor ve Zambiya'nın barış ve dostluk özelliklerini küresel bir izleyici kitlesine doğru bir şekilde temsil ediyor.
SONUÇ
Gerçekten de, Bay Hichilema için önünde birçok zorluk olduğu kabul edilmelidir. Şüphesiz, Zambiyalı insanlar daha fazlasını talep etmeye devam edecek ve bu talepleri karşılamak, Başkan'ın sorumluluğunda olacaktır. Birçok okuyucunun alternatif görüşlere sahip olabileceği kabul edilse de, bu yazar Bay Hichilema'ya ve UPND'ye 10 üzerinden sekiz puan veriyor. Bu puan, mevcut yönetimin 2021 Ağustos'unda Zambiyalıların PF'yi iktidardan indirmesinin ardından karşılaştığı ekonomik sıkıntılar, kamu güveni, şiddet, cezasızlık, yolsuzluk seviyeleri ve kayırmacılığı hesaba katarak verilmiştir. İki puan, hükümetin Anayasa ve diğer yasal reformlar, hizmet verme verimliliği, yolsuzlukla mücadele gibi konuları nasıl ele aldığına dayanmaktadır.
Yine de, Bay Hichilema'nın görevdeki üç sonraki yılında iyimserlik doğurmaktadır ve bu, Zambiyalıların kolektif hedeflerine ulaşmada kendi rolümüz olduğu bir sorumluluktur.

25 Ağustos 2023 Cuma günü "Times of Zambia" gazetesinde tam sayfa bir haber olarak yayınlanmıştır.